2014-2018 arası Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Müsteşarı, 23. Dönem Hatay Milletvekili Prof. Dr. Mustafa Öztürk, Independent Türkçe için ‘Kovid-19 virüsün iç ortamlarda salgına dönüşmesi’niyazdı.
Kovid-19 virüsünün boyutu 65-125 nanometre (nm) arasında değişmekte olup iç ortam havasında 3 saat askıda bulaşıcı olarak kalabilir.
1 nanometre (nm), 0,001 mikrometre [µm] ve 0,000001 milimetreden [mm] eşittir.
5 µm ve altındakibiyo- aerosoller solunum yolu ile ciğerlere kadar filtre edilmeden ulaşır.
Çoğu insan, ömrünün yüzde 90’nını iç ortamlarda geçirmektedir. Bu yüzden, insanların yaşadığı yer olan iç ortam hava kalitesi oldukça önemlidir.
Hele ‘Evde kal’ çalışması kapsamında iç ortam havası daha önemli hale gelmiştir.
Öksürmek ve hapşırmak irade dışı bir reflekstir. Bir insan öksürdüğünde yaklaşık 3 bin ve hapşırdığı zaman ortalama 10 bin damlacık salımlar.
Hapşırma ile ortaya çıkan damlacıkların boyutları, genellikle öksürükle yayılanlardan daha küçüktür.
Öksürme, hapşırma ve yüksek sesle konuşma ile 5-15 mikrometre (µm) boyutunda olan damlacıklar, birkaç dakika iç ortam havasında kalırlar ve sonra zemine/diğer yüzeylere çöker.
5 µm’den küçük biyo-aerosoller ise normal koşullarda 20 dakika ile 3 saat iç ortam havasında askıda kalabilir.
Öksürme, hapşırma ve solunum yolu ile havada 1,5 ila 1,8 metre mesafeye kadar ulaşan 10 µm’den küçük biyo-aerosollerin havada dağılımı aşağıdaki görselde verilmiştir.
Havada biyo-aerosollerin hapşırma ile ağızdan çıkış hızı (namludan kurşun çıkış hızı gibi) ortalama 50 m/saniye, öksürme ile ortalama 50 m/saniye ve yüksek sesle konuşma ile ise <1m/saniye olduğu tespit edilmiştir.
Damlacıklar ve biyo-aerosoller havada dağılımları boyutlarına bağlı olarak değişir. Boyutları küçüldükçe daha uzun mesafeye ulaşmaktadırlar.
Yüksek sesle konuşma ile ağızdan salımlanan (<1m/saniye hızında) damlacıklar havada buharlaşmadan 1,5 metreden daha kısa mesafede zemine/diğer yüzeylere düşerler ve çoğunlukla çevresindeki nesnelerin kirlenmesine neden olurlar.
Öksürme veya hapşırma yoluyla ağızdan/burundan yüksek hızda atılan, özellikle (> 0.1 mikrometre) daha büyük aeroseller, jet hızla >2metre ila >6metre mesafeye kadar ulaşabilir.
Dünya Sağlık Örgütü (WHO), öksüren, hapşıran ve yüksek sesle konuşan insanlar arasında en az 1,5 (1,8 metre tavsiye) metre sosyal mesafe olmasını önermektedir.
Virüsün hava yolu ile dağılarak bulaşmasına dur demek için en az 1,5 metre (1,8 metre tavsiye) sosyal mesafeyi korumayan kişiler, her an Kovid-19 virüsü taşıyıcısı olabilir.
Kapalı ortamlarda, öksürme, hapşırma ve yüksek sesli konuşma ile üretilen daha küçük damlacıkların ve biyo-aerosollerin konsantrasyonunun orijinal yoğunluklarının onda birinin altına seyrelmesi 20 dakikadan fazla sürede gerçekleşir.
İç ortamlarda damlacıkların dağılımı
Hapşırma, öksürme ve yüksek sesle konuşma sonucu salımlanan yüksek boyutlu damlacıklar, restoranlar, toplantı salonları, okullar, tapu-kadastro ofisleri, kargo ofisleri, yemekhaneler, süpermarketler, perakende mağazaları, hastaneler, bakım evleri, toplu taşıma araçları, mağazalar, çağrı merkezleri, kapalı spor tesisleri, oteller ve açık ofisler gibi kalabalık alanlarda veya havalandırması olmayan kapalı ortamlarda 1,8 metre mesafeye kadar dağılırlar ve zemine/diğer yüzeylere çökerler ve kirli yüzeylere dokunma virüs bulaştırır.
İç ortamlarda biyo-aerosollerin dağılımı
Yine, hapşırma, öksürme ve yüksek sesle konuşma sonucu salımlanan küçük boyutlu biyo-aerosoller ise, restoranlar, toplantı salonları, okullar, yemekhaneler, tapu-kadastro ofisleri, kargo ofisleri, süpermarketler, perakende mağazaları, bakım evleri, hastaneler, çağrı merkezleri, ofisler, açık ofisler ve kalabalık evler gibi kalabalık alanlarda veya havalandırması olmayan kapalı ortamlarda 20 dakika ile 3 saat havada askıda kalabilmektedir.
Özellikle sağlık personelinin koruyucu ekipmanlarını çıkardığı odalarda yüksek konsantrasyonlarda Kovid-19 virüsü tespit edilmiştir. Bunun nedeni, maskelere, eldivenlere, bonelere, ayakkabılara ve önlüklere çalışma ortamında bulaşan virüslerin serbest hale geçerek iç ortam havasına karıştığını göstermektedir.
Araçların havalandırılması
Metro, toplu taşıma araçları, minibüsler gibi yolcu trafiğinin yoğun olduğu iç ortamlarda tüm yolcuların ve sürücülerin maske takması, en az 1 metre sosyal mesafenin korunması ve iç ortamın açık havadan alınacak taze hava ile havalandırılması gerekir.
Devridaim (resirküle) havalandırma sistemini çalıştırmaktan kesinlikle kaçınılmalı.
Devridaim (resirküle) havasında virüs olma ihtimali kuvvetle muhtemeldir.
Toplu taşıma araçlarında resirküle edilen hava içinde olması muhtemel virüslü biyo-aerosoller, mevcut filtreleme teknikleri ile filtrelenememektedir.
Çünkü standart verimliliklere (G4/M5 veya ISO kaba/ePM10 filtre sınıfı) sahiptir ve HEPA filtre verimliliğine sahip değildir.
Ambulansların devridaim (resirküle) havalandırma sisteminin çalıştırılmasından kesinlikle kaçınılmalıdır.
Devridaim (resirküle) havasında virüs olma ihtimali kuvvetle muhtemeldir.
İç ortamda nemin önemi
Nemlendirme iç mekan ortamlarında önemli bir etkiye sahiptir. İç mekanların çoğu ısıtma sezonunda çok kuru olur.
Kuru hava, bir kişinin solunum yolu viral enfeksiyonlarıyla savaşma yeteneğini olumsuz etkileyen önemli bir faktördür. Kışın iç ortamları biraz nemlendirme yapmak faydalıdır.
İç ortamda kuru (düşük nemli) hava, mukoza membranları ve ciltleri de hidre eder ve biyo-aerosolleri solunum yoluyla daha derinlerine taşır ve insanları enfeksiyona daha duyarlı hale getirir.
Kuru hava ayrıca partikül birikimini azaltır ve ultra ince partiküllerin daha uzun süre biyo-aerosol haline gelmesini sağlar. Bu olay, mikropların havada taşınması riskini artırır.
Çalışmalar, virüslerin düşük nemli ortamlarda daha iyi hayatta kaldığını göstermektedir.
Tipik kapalı ortam sıcaklığında, yüzde 40 ve üzeri bağıl nem (RH), birçok virüsün hayatta kalmasını azalttığını göstermiştir.
Genel olarak viral bulaşmayı ve enfeksiyonu azaltmak için yüzde 40 ila yüzde 60 bağıl nem (RH) iç mekanlarda tavsiye edilir ve insanların hidratlı ve bozulmamış mukozal bariyerlerini korur.
Ayrıca virüslerin dış zarını bozarak viral enfektiviteyi azalttığı da gösterilmiştir.
İç ortamda havasında yüzde 40 ila yüzde 60 oranında doğal nemlendirme sağlanamıyorsa portatif nemlendiriciler kullanılabilir.
Çeşitli çalışmalar, iç ortam neminin mevsimsel hastalık bulaşmasında önemli rol oynadığı fikrini desteklemektedir.
Bir kişi öksürdüğünde veya hapşırdığında, havaya küçük damlacıklar bırakırlar (eğer Kovid-19’lü hastalarsa, bu damlacıklar virüs içerir).
Daha büyük damlacıklar, uzun mesafe almadan iç ortam zeminine/diğer yüzeylere düşer.
Ancak biyo-aerosoller çok daha ileri mesafeye taşınabilir. Nemli iç ortam havasında, biyo-aerosoller çok fazla buharlaşmadığından dolayı kuru koşullarda olduğundan daha hızlı iç ortam zeminine/diğer yüzeylere düşer.
Güneşlenme faydaları
Araştırmalar, gün ışığı ve doğal havalandırma gibi birçok doğal sistemin sadece enerji tüketimini azaltmak ve insan sağlığını desteklemekle kalmayıp aynı zamanda daha çeşitli kapalı mikrobiyal ekosistemleri de desteklediğini ve potansiyel patojenleri azalttığını göstermektedir.
Benzer şekilde, doğal bitmemiş ahşap yüzeylerin bazı virüslerin bolluğunu paslanmaz çelik veya plastik gibi diğer yaygın iç yüzeylerden daha hızlı azalttığı gösterilmiştir.
Evler ve işyerleri her gün havalandırılmalıdır.
UVC ışınları
Daha yakın zamanlarda, 200-280 nm aralığında UVC ışığının, havada taşınan aerosolize virüsleri etkili bir şekilde inaktive ettiği gösterilmiştir.
Soğuk hava
Kovid-19 virüsü, soğuk havada daha uzun süre kalabilir.
Artan sıcaklıkla virüsün enfektiviteyi kaybettiği belirtilmektedir.
Kapalı alanlar arasında virüsün yayılması
Binalarda Kovid-19 virüsünün hava yoluyla bulaşmanın önemini hemen fark edememek, kabul etmemek ve buna karşı yeterli önlem almamak ek olumsuz durumları doğuracaktır.
Klimalı ve merkezi havalandırmalı binalarda hava yoluyla virüse maruz kalma kontrol altına alınmalıdır.
Damlacıkları/biyo-aerosolleri daha fazlasını yakalayan filtrelerin kullanılması ve bir sisteme daha fazla temiz hava çekilmesi dahil, riskin azaltılmasının çeşitli yolları vardır.
Ayrıca, yüzde 40 ila yüzde 60 seviyelerinde bağıl nemin (RH) iç ortamlarda tutulması virüsün inaktive edilmesine yardımcı olması muhtemeldir.
Ancak bu değişikliklerin her birinin bir maliyeti vardır. Daha fazla temiz hava eklemek için ek ısı veya klima gerekebilir.
Daha kaliteli filtreleme sistemi içinden havayı geçirmek için daha fazla enerjiye ihtiyaç olduğu anlamına gelir.
Bu konuda hangi stratejilerin etkili olacağını belirlemek ve daha sonra uygulamaya koymak için çözüm yolları geliştirilmelidir.
Kapalı ortamlarda enfeksiyon için anahtar faktör hava akışı ve yönüdür.
Pandemi sürecinde koronavirüs ile gerçekten mücadele etmek için daha fazla dış havanın iç ortama verilmelidir.
Binaların havalandırması
Türkiye’de merkezi havalandırmalı birçok binaların havalandırması, yüzde 40-50 egzoz (resirküle) havası ve yüzde 50-60 oranında ise taze hava verilerek yapılmaktadır.
Binalardaki daha yüksek dış hava fraksiyonları ve daha yüksek hava değişim oranları, viral partiküller dahil olmak üzere iç ortam havası BE (build environment) içinde solunan kirli havanın seyreltilmesine yardımcı olabilir.
Klima santrallerinde dış hava damperi konumlarının daha fazla açılmasıyla daha yüksek dış hava fraksiyonları elde edilebilir.
Bu bina işletim parametrelerinde dikkate alınması gereken bazı uyarılar vardır.
İlk olarak, artan dış hava fraksiyonları artan enerji tüketimine neden olabilir.
Kısa vadede, bu, insan sağlığını desteklemek için değerli bir azaltma tekniğidir, ancak bina operatörlerinin risk süresi geçtikten sonra normal oranlara dönmeleri istenebilir.
İkincisi, tüm klima santralleri dış hava oranlarını önemli ölçüde arttırma kapasitesine sahip değildir ve bunu yapanların daha sık filtre (HEPA filtre gibi) bakım protokolü gerektirmesi gerekebilir.
Üçüncüsü, artan dış hava fraksiyonu olmadan, iç hava sirkülasyonunun iletimini arttıran hava akış hızlarının arttırılması potansiyel olarak iletim potansiyelini artırabilir.
Merkezi taze hava ve egzoz havası filtrelerini her zamanki gibi bakım planına göre değiştirilmelidir.
Düzenli filtre değiştirme ve bakım çalışmaları, solunum koruması da dahil olmak üzere yaygın koruyucu önlemler ile yapılmalıdır.
Pandemi süre boyunca kanal temizliği planlamayın/yapmayın.
Bununla birlikte, çoğu bina için, dış havayı doğrudan bina zarfından geçirmenin en kolay yolu bir pencere açmaktır.
Pencereyi açarak doğal havalandırma sadece kanal yapısını atlamakla kalmaz, aynı zamanda dış hava fraksiyonunu ve toplam hava değişim oranını artırır.
Isıtma ve havalandırma sistemi olmayan binalar için, başka bir seçenek daha fazla taze, virüssüz dış havanın iç ortamda dolaşımının sağlanması için pencerelerin ve dış kapıların açılması önemlidir.
Potansiyel olarak yüksek verimli HEPA filtreler ile 0,3 mikron veya daha büyük boyutta partikülleri (biyo-aerosolleri) yüzde 99,97 oranında filtre etmek mümkündür.
HEPA filtreler ile tozlar, buharlar, bakteriler ve mantarla giderilir ve ayrıca damlacık çekirdeği tarafından yayılan viral partikülleri (biyo-aerosolleri) etkili bir şekilde bertaraf edilir.
Merkezi havalandırma sistemlerinde resirküle edilen hava HEPA filtre ile fitre edildikten sonra taze hava ile karıştırılarak iç ortamlara verilebilir. Bu konuda ayrı çalışma yapılacaktır.
Ve merkezi havalandırma sistemlerinde resirküle edilen hava UVC ışınları ile dezenfekte edildikten sonra taze hava ile karıştırıldıktan sonra iç ortama verilebilir. Yine bu konuda ayrı çalışma yapılacaktır.
Merkezi havalandırma
Merkezi klima sistemine sahip tipik Amerikan evlerinde, dış hava kullanma seçeneği yoktur.
Herkesin sağlıklı olduğu evlerde, bu iyi, ancak birisinin yeni koronavirüslü olduğu veya virüse maruz kaldığı evlerde, bu tehlikeli olabilir.
Böyle durumlarda havalandırma ünitesi kapatılmalı ve pencere açılmalı; temiz ve yeterli havanın içeri girmesini sağlanmalı.
Merkezi havalandırmalı bir binada farklı bir kattaki virüslü biri hapşırıyor… Biyo-Aerosoller, havalandırma sistemine karışıyor ve daha sonra başka birinin ofisinde virüs dışarı çıkarak havada bulaşıcı olabiliyor.
Merkezi havalandırmalı bir binada virüslü bir kişi varsa, virüslü kişi/kişiler havalandırma giriş noktasından uzak tutulmalı.
Isıtma, havalandırma ve iklimlendirme sistemlerinin çalışması da dahil olmak üzere bina operasyonlarındaki değişiklikler, virüslü havaya maruz kalmayı azaltabilir.
Bir dairenin veya evin bir penceresi açılması ile, oda içindeki olası koronavirüslü damlacık ve biyo-aerosol konsantrasyonu düşürecek çok daha fazla dış doğal hava iç ortama girecek ve virüslü iç ortam havası seyrelecektir.
Merkezi havalandırma sistemi ile çalışan AVM’ler, oteller, tiyatro salonları, sinema salonları, restoranlar, açık ofisler, konutlar, açık ofisler, çağrı merkezleri, bakım evleri, toplu taşıma araçları, mağazalar, hastaneler, kargo ofisleri, kapalı spor salonları ve toplantı salonları gibi kapalı iç ortamlarda Kovid-19 virüsünün hava yolu ile yayılmasını ve bulaşmasını önlemek ve çözüm yolları üretmek için çalışmalar yapılmalı. Kısıtlamalar kaldırılmadan önce bu çalışmalar yapılmalıdır.
Klima sistemi ile virüslü biyo-aerosollerin yayılması
Bazı uzmanlar, koronavirüslü damlacıkların ve biyo-aerosollerin ısıtma, havalandırma ve klima sistemi güçlü hava akış hızı ve yönü ile 6 metreden daha uzak mesafelere yayılabileceğini tespit etmişlerdir.
Klimalar, havayı alır, oda içinde yatay olarak yayar ve bu mekanizma yoluyla koronavirüslü damlacıkları/biyo-aerosolleri ortamdaki başka kişilere bulaştırabilir.
Guanzhou’da bir restoranda klima yoluyla virüs bulaşması
Guanzhou’daki penceresiz bir restoranda dokuz enfeksiyon vakası, araştırmacılar tarafından 63 yaşında asemptomatik taşıyıcı bir kadınla ilişkilendirildi.
63 yaşında asemptomatik taşıyıcı kadın ve ailesi Çin’in Hubei Eyaleti, Vuhan’dan yeni seyahat etmişti.
Üç aile aynı öğle saatlerinde restoranda, ortalama 53 dakika süre ile yemek yedikleri tespit edildi.
Üç sağlıklı aile bireylerin çoğunun asemptomatik taşıyıcı kadın ile doğrudan temasları yoktu, ancak öğle yemeği için yandaki masalara oturmuşlardı.
Çalışma, asemptomatik taşıyıcı 63 yaşındaki kadının hapşırması/öksürmesi/yüksek sesle konuşması sonucu oluşan virüslü damlacıkların/biyo-aerosollerin restoranın kliması havalandırma mekanizması ile yatay yönde diğer bireylere havadan yaydığı, kişilerin 53 dakika virüslü havaya maruz kaldığı ve daha sonra bu kişilerin koronavirüs virüsüne yakalanmış olabileceği sonucuna varılmıştır.
Aşağıdaki resimde gösterildiği gibi Guanzhou’daki penceresiz restoran ortamı tamamen kapalıdır.
Havalandırma C masasına yakın yerdeki klimadan güçlü yatay yönde hava akışı, C masasından A masasına ve sonra B masasına virüslü damlacıklar/biyo-aerosoller yayılmış ve sonra C masasına hava geri dönmüş yapmış olabilir.
Asemptomatik taşıyıcı kişi, klimadan güçlü hava akış hızı ve yönü ile, A ve B masasındaki kişilere virüsü bulaştırmış olabilir.
Kapalı ortamlarda klimadan güçlü hava akımı yatay yönde karşı duvara çarpıyor ve geri dönerek C masasında enfekte olmayan kişileri de virüs bulaştırıyor.
Kovid-19’lu asemptomatik taşıyıcı bir kişinin 3 farklı aileden 9 kişiyi enfekte ettiği belirlenmiştir.
Kovid-19 salgınından ekonomik olarak çok etkilenen restoranlar, lokantalar, fast foodlar tekrar açıldığı zaman sosyal mesafe korunması, sıcaklık taraması yapılması, masalar arası mesafenin artırılması, çalışanların maske kullanılması ve klimalardan hava akışının yatay yönünde Kovid-19 virüslü damlacıklar/biyo-aerosoller oluşturmayacak ve yaymayacak şekilde yeniden düzenlenmesi (iyileştirilmesi) gerekir.
Klimalar, taze hava verecek şekilde yeniden konumlandırılmalı. Yatay yönde klima havalandırma sistemi risklidir.
Klimalı bir evde Kovid-19’u bir asemptomatik taşıyıcı kişi varsa veya virüse maruz kaldıysa, klima kapatılarak hava akışı sınırlandırılmalı ve bir pencere açılmalı.
Unutmayalım ki bugünlerde hava kirliliğinde ciddi düşüşlerden dolayı dış ortamın havası iç ortamın havasından daha temizdir.
Bazı çalışmalar, Kovid-19 virüslü kişi/kişilerin odalarda konumlandırılan mevcut klimalardan yayılan virüslerin başka kişilere bulaşabileceğini göstermektedir.
Klimanın virüsün yayılmasında büyük bir etken olup olmadığı konusunda tartışmalar devam etmektedir.
Evde astımlı ve mevsimsel alerjisi olan kişiler varsa pencereleri açmak doğru olmayabilir. Bu durumda klimaya doksan derecelik açı vererek çalıştırılmalı.
Diamond Princess yolcu gemisi
Diamond Princess yolcu gemisinin ‘başarısız’ karantina uygulaması 10 koronavirüs vakası ile başladı ve 700’den fazla kişinin enfekte olması ile sonuçlandı.
Kapalı nüfus olan 3 bin 711 yolcu ve mürettebattan 700’den fazla kişinin enfekte olduğu Diamond Princess kruvaziyer gemisinde “kabinlerinde karantinaya alınan yolcuların geminin hava kanallarından enfekte olmuş olabileceğine dair kanıtları” işaret etmektedir.
Kötü hijyen ve yanlış havalandırma uygulamasından dolayı 700 üzerinde kişi enfekte oldu ve altı kişi öldü.
Özellikle aynı yemekhanede oturup birlikte yemek yenmesi virüsün çok hızlı yayılabileceği yerler olduğu belirtilmektedir.
Gemide SARS-CoV-2 virüsünün hava yoluyla yayılması muhtemeldir deniyor.
Çağrı merkezleri
Seul çağrı merkezinde meydana gelen bir virüs salgınında, bir kattaki çalışanların neredeyse yarısı enfekte oldu.
Bu durum, virüsün bir ofis ortamında insanlara ne kadar kolay bulaştığını göstermektedir.
Şemada mavi ile gösterilen çalışanlarda Kovid-19 virüs testi pozitif çıkmıştır.
En büyük vaka kümesi çağrı merkezinde çalışanların birbirine yakın oturan çalışanlar arasında yayıldığı tespit edilmiştir.
Şema, özellikle çalışanların birbirine yakın mesafe çalıştıkları uzun süreler göz önüne alındığında, açık ofislerin doğal ortamında koronavirüsün nasıl yayıldığını göstermektedir.
Sosyal mesafe kuralına uyulması, masalar arası mesafeler olması ve doğru havalandırma sistemi gibi hedefli önleyici stratejiler, bu savunmasız grupta SARS-CoV-2 enfeksiyonu riskini azaltmaya yardımcı olabilir.
Toplantı salonlarının havalandırılması
Bir toplantı odasına/salonuna girmeden önce (özellikle oda/salon önceden başkaları tarafından kullanılmışsa) pencereleri açarak odayı/salonu doğal olarak 15 dakika süre ile havalandırılmalı. Böylece Kovid-19 virüsünün doğal olarak dağılması sağlanır.
Toplantı salonlarında devridaim (resirküle) havalandırma sistemi kesinlikle çalıştırılmamalıdır.
İş yerlerinde bir oda kullanacaksanız (özellikle oda önceden başkaları tarafından kullanılmışsa) 15 dakika pencere açılarak havalandırma yapılması tavsiye edilir.
Tuvaletlerin ve asansörlerin havalandırılması
Evlerde, işyerlerinde, çağrı merkezlerinde, sağlık merkezlerinde, toplantı salonlarında, restoranlarda, okullarda, açık ofislerde, otellerde, kapalı spor salonlarında, AVM’lerde ve benzeri yerlerde tuvaletler ve asansörler mutlaka havalandırılmalı ve taze hava girmesi sağlanmalı.
Tuvaletler ve asansörler, önemli Kovid-19 virüs bulaştırma kapalı alanlarıdır. Tuvaletler ve asansörlerde havalandırma negatif basınç uygulaması ile yapılmalı.
Bu tür yerlerde devridaim (resirküle) havalandırılmasına kesinlikle müsaade edilmemeli.
AVM’ler, restoranlar, toplantı salonları, oteller, kargo ofisleri, yemekhaneler, açık ofisler, kapalı spor tesisleri, süpermarketler, perakende mağazaları ve çağrı merkezleri gibi yerlerde tuvaletlerin kapısı açılarak kesinlikle havalandırması yapılmamalı.
Yapılırsa virüslü hava, işyeri ortamında yayılır.
Tuvaletlerdeki pencereleri açmak, tuvaletin diğer odalara kontamine hava akışına neden olabilir, bu da havalandırmanın ters yönde çalışmaya başlaması sonucunu ortaya çıkarır.
Açık tuvalet pencerelerinden kaçınılmalıdır. Tuvaletlerden yeterli egzoz havalandırması yoksa ve tuvaletlerdeki pencere havalandırmasından kaçınılamıyorsa, bina boyunca çapraz akış sağlamak için pencereleri diğer alanları da birlikte açık tutmak önemlidir.
Oda havasının temizlenmesi
Odalarda hava temizleyicileri kullanılarak havadaki partikülleri etkili bir şekilde temizlenir, bu da havalandırmaya kıyasla benzer bir etki sağlar.
Etkili olabilmesi için hava temizleyicilerin en az HEPA filtre verimliliğine sahip olması gerekir.
HEPA filtreli portatif hava temizleyiciler, odaların temizlenmesi için kullanılabilir.
Bir hava temizleyicisi kullanılmaya karar verilirse (tekrar: sabit havalandırma miktarını arttırmak genellikle çok daha etkilidir) cihazın solunum bölgesine yakın bir yere yerleştirilmesi önerilmektedir.
Besleme havası veya oda havası arıtımı için kurulacak özel UV (ultraviyole) temizleme ekipmanı, bakteri ve virüsleri öldürmek için de etkilidir, ancak bu normalde sadece sağlık tesisleri için uygun bir çözümdür.
Palto ve ceketin çıkarılması
Alışverişten, pazardan veya dışarıdan eve geldiğinizde Kovid-19 virüsünün paltonuza veya ceketinize bulaşma ihtimali yüksek, bunları balkonda çıkartınız ve havalanmasını sağlayınız.
Evden işe gidip gelirken toplu taşıma araçlarını kullanıyorsanız toplu taşıma aracında paltonuza/ceketinize virüs bulaşma ihtimali yüksektir.
İş yerinde ve evde bunları balkonda çıkartınız ve havalanmasını sağlayınız.
